Een hartverscheurend bezoek aan de Killing Fields en de S21-gevangenis

Onlangs ben ik naar de Killing Fields en de voormalige S-21-gevangenis geweest. Twee plekken die een gitzwarte bladzijde vormen in de recente geschiedenis van Cambodja. Het werd een bezoek dat me erg heeft aangegrepen. In dit artikel vertel ik je er meer over.

Het schrikbewind van de Khmer Rouge (1975-1979)

Tussen 1975 en 1979 stond de Rode Khmer aan de macht in Cambodja, onder leiding van dictator Pol Pot. Het plattelandsleven –back to basics– werd heilig verklaard. De stadsbewoners werden gedwongen om hun woning te verlaten, om vervolgens op het platteland te gaan werken. Men werd als slaaf ingezet; iedere dag van de week moest er zo’n 12 tot 14 uur gewerkt worden.

Naast het feit dat steden en haar bewoners als ‘slecht’ werden bestempeld, gold dit tevens voor bijvoorbeeld intellectuelen, militairen, ambtenaren, artsen, leerkrachten, monniken. Martelgangen en executies stonden hen te wachten. Ook maar het kleinste teken dat je met een van deze groeperingen in verband zou kunnen brengen -zoals een bril, een boek of nette kleding- was vaak al voldoende voor executie.

Dingen als familie, individualiteit of egoïsme, sieraden en geld werden afgeschaft. Zo werd er enkel samen met anderen gegeten. Woorden als ‘vader’ en ‘moeder’ bestonden niet meer. Gezinsleden werden gescheiden. Zelf eten verzamelen was verboden. Deed je dit toch, dan werd je veelal gestraft door simpelweg te verhongeren. Het gevolg was dat men ziek werd en tenslotte overleed.

Wat juist werd ingevoerd, was zelfkritiek maar ook het benoemen van de misstappen van anderen. Dit alles in groepsverband. Een voorbeeld van een misstap was het schrijven van een dagboek, ongehoorzaamheid of het verzamelen van eten. Executie en andere vormen van marteling waren de volgende stappen.

Kun je het je voorstellen?

In totaal vonden liefst 1,7 tot 2 miljoen Cambodjanen de dood. Op een bevolking van 7 miljoen mensen is dit minimaal 24,2%. Ongelofelijk.

De Killing Fields (Choeung EK): de velden des doods

Toen ik aankwam bij de Killing Fields -ofwel ‘Choeung Ek’, voelde ik meteen een soort kille sfeer. Het is de plek waar de gevangenen uit de later te noemen S21-gevangenis naartoe werden gebracht en op brute wijze werden vermoord. In totaal ongeveer 17.000 mensen.

Ik betaalde de entree van $3 en stapte binnen in deze velden des doods. Wat daar meteen opvalt, is de toren met de vele doodshoofden erin. Bizar en zo triest voor degenen die dit allemaal hebben moeten ondergaan. Dat is wat ik op dat moment denk. Het is simpelweg met geen woorden te beschrijven.

In het hele Killing Fields-gebied, staan bordjes met een gedetailleerde beschrijving, waarop wordt verduidelijkt wat er op de plekken allemaal is voorgevallen. Het greep me allemaal bijzonder erg aan.

Zo sta ik op een geven ogenblik bij een massagraf waar 450 lijken in zijn gedumpt. Het is een gevoel van verslagenheid die bij iedere bezoeker van het gezicht afspat.

Op een ander bord is te lezen dat er vaak meer dan 300 mensen per dag op de planning stonden om te worden geëxecuteerd. Dit lukte niet altijd, waardoor de overgebleven personen in een donker huis gevangen werden gehouden, wachtend op de dood die de volgende dag zou komen.

En dan is er de Killing Tree waarop baby’s werden doodgeslagen. Hoe kun je zoiets doen, is wat ik me ter plekke vol woede afvraag. Zoiets is nauwelijks te bevatten.

Net zoals de groep Chinezen die luid praatte en soms zelfs lachend langskwam overigens. Ik heb ze dan ook gevraagd om stil te zijn, dit is wel het minste dat je hier kunt doen toch? Het staat niet voor niets overal aangegeven.

Gelukkig is er even daarvoor een waterplas om alles te laten bezinken. En dat is nodig ook, gezien al het onmenselijke wat je over je heen krijgt. Het enige wat me een beetje wist op te vrolijken, was deze hagedis:

Wanneer je om je heen kijkt, zie je heel wat van deze bordjes:

Ook zijn er overblijfselen te zien van de opgravingen uit het verleden. Van botten tot aan kleding. Confronterend.

Ik vervolgde de wandeling naar de toren waarover ik in het begin al schreef. Daarin liggen meer dan 5.000 schedels die men gevonden heeft.

Ook is te lezen op welke manier ieder individu is vermoord en de wijze waarop dit te herkennen is. Zo werden sommigen met een bamboestok doodgeslagen, herkenbaar aan een schedelbreuk.

Tenslotte nam ik een kijkje in het kleinschalige museum waar onder andere een film te zien is en ervaringsverhalen te lezen zijn.

Intens geraakt verliet ik het terrein, waar zich de meest gruwelijke dingen hebben voorgedaan die je je maar kunt voorstellen. Ik vond het wel genoeg geweest voor vandaag. Alleen was er nog een ‘bezienswaardigheid’ waar ik eigenlijk niet omheen kon: de S21-gevangenis. De plek waar gevangenen werden gemarteld voordat ze werden overgebracht naar de Killing Fields. Zodoende maakte ik op de terugweg naar Phnom Penh nog een stop bij deze lugubere bestemming.

De martelingen in de S21-gevangenis (Tuol Sleng)

Nou. Daar was ik dan, bij de voormalige S21-gevangenis. Vandaag de dag bekend als het ‘Tuol Sleng-museum’. Van de ene hel naar de andere.

Aangezien ik niet veel tijd meer had -er stond diezelfde middag namelijk een busreis naar Kampot op de planning- besloot ik om geen audiotour te doen en op eigen tempo de gevangenis door te lopen. Bovendien merkte ik dat m’n hoofd al behoorlijk vol zat, na de eerdere emotioneel beladen ervaringen van die dag.

De plattegrond vertelt dat het complex uit vier gedeeltes bestaat: A, B, C en D.

Gebouw A bestaat uit grote ruimtes. Het zijn cellen waarin mensen op een hoop werder gepropt. De veel kleinere cellen vind je in het C-gedeelte. In gebouw B hangen talloze foto’s van gevangenen en in D onder meer de gebruikte martelinstrumenten.

Wat mij bij is gebleven, zijn kettingen aan de ijzeren bedden, tralies en prikkeldraad.

Maar ook een bizarre landkaart bestaande uit doodshoofden.

Of wat te denken van het bord met tien onmenselijke en dwangmatige regels. Twee voorbeelden: “Wanneer je geslagen wordt of elektrische schokken krijgt, mag je niet huilen” en “Beantwoord mijn vragen direct zonder na te denken.” Het geeft wel aan dat de gevangen als dieren werden behandeld. Of eigenlijk nog veel slechter.

Een ander opvallend iets, zijn de plaatjes met daarop afgebeeld welke praktijken er in de gevangenis werden uitgevoerd. Een afbeelding die me bijstaat, is die van iemand die met z’n voeten aan een touw hangt en verdronken wordt. Verder een illustratie waarop de handen van een man zijn vastgeketend en tegelijkertijd twee martelaars bij hem de nagels van z’n vingers trekken.

Verder vond ik het opmerkelijk om te lezen dat het Pol Pot is gelukt om Zweden -en in het bijzonder Gunnar Bergström- er in 1978 van te overtuigen dat de Khmer Rouge iets positiefs was. Wat Bergström te zien kreeg was “Een eerlijkere samenleving waarin de armere mensen niet meer achtergesteld zouden worden.” Later ontdekte hij dat hij een totaal andere weergave van de werkelijkheid voorgeschoteld had gekregen.

Buiten, in de ‘binnenplaats’, staat een soort rek waar gevangenen werden gemarteld. Met hun handen achter hun nek vastgebonden, hees de martelaar de gevangene naar boven en vervolgens weer naar beneden. Net zo lang tot degene bewusteloos werd. Om hem of haar weer bij bewustzijn te brengen, dompelde men het hoofd onder in het meest smerige water. Dit martelproces herhaalde zich vervolgens.

Tenslotte worden er trieste verhalen van overlevenden op posters gepresenteerd. Ung Sum is daar een van. Ze werkte van zonsopkomst tot en met de zonsondergang en werd daarbij uitgehongerd. Zelfs nadat ze beviel van een zoon, kreeg ze amper te eten. Haar twee oudere broers en man werden vermoord, net zoals haar vader en twee jongere broers. En zo zijn er nog tig voorbeelden te lezen.

In 1979, bij de bevrijding van Phnom Penh door Vietnam, werden slechts zeven levende mensen in de gevangenis aangetroffen. Naderhand werd de S21 Prison omgedoopt tot het Tuol Sleng-museum. Opmerkelijk: voor het een gevangenis werd, diende ze als middelbare school.

Pff… Wat een dag

Mijn bezoeken aan de Killing Fields en de S21-gevangenis zijn zonder twijfel de meest ingrijpende van deze reis geweest. Jaren geleden was ik al eens in Cambodja, alleen toen heb ik beide plekken niet bezocht.

Wel had ik tijdens die reis de boeken First They Killed my Father en Lucky Child gelezen. Twee boeken geschreven door Loung Ung, een vrouw die op haar tiende wist te ontsnappen uit de Killing Fields en de voorgenoemde indrukwekkende levensverhalen opschreef. Absolute aanraders.

Wat ik eigenlijk wil zeggen, is dat deze dag je pas echt doet voelen hoe het er ten tijde van de Khmer Rouge in Cambodja aan toeging. Lezen is een, maar iets daadwerkelijk zien, zorgt voor een daadwerkelijk besef van de werkelijkheid. Een werkelijkheid die helaas bij het land hoort, maar wel een die de aandacht verdient.

Het heeft me eens te meer doen beseffen in wat voor goede omstandigheden ikzelf leef en heb geleefd. Ik kan alleen maar respect hebben hoe de locals in Cambodja hun leven weer hebben opgepakt en veelal met een glimlach op hun gezicht te zien zijn. Wie weet hoeveel dierbaren zo iemand is verloren. Of wat degene zelf heeft moeten ondergaan.

En het ongelofelijke van alles? Het hele gebeuren van de Khmer Rouge klinkt middeleeuws, maar is vrij recent gebeurd. Namelijk -zoals ik in het begin zei- in de periode 1975-1979.

Nog enkele tips en feitjes

• Je kunt een tuk-tuk ($15, exclusief entrees) nemen of zelf gaan. Ik heb een mountainbike gehuurd ($7 bij Flying Bikes) en ben erheen gefietst. Tuol Sleng ligt in Phnom Penh, de Killing Fields zo’n 15 kilometer erbuiten.
• De entree voor de Killing Fields is $3, voor Tuol Sleng $5. Doe je een audiotour, dan komt er bij beide plekken nog $3 bij.
• De Killing Fields zijn geopend tussen 08.00 uur en 17.30 uur. Voor Tuol Sleng geldt dezelfde openingstijd, alleen sluit ze om 17.30 uur.
• Lees je van te voren een beetje in over de Khmer Rouge. Denk aan de bovengenoemde boeken van Loung Ung of simpelweg Wikipedia. Of kijk de video bij de Killing Fields.